تحقیق سندی درباره‌ی زیارت عاشورا
جناب آقای دکتر محسن کدیور در برخی سخنرانی‌ها و گفتگوهای‌شان، فرازهایی‌چند از زیارت عاشورا را نادرست خوانده‌اند. آن‌زمان پیشنهاد ایشان این بود که این زیارت بدون آن بخش‌ها خوانده شود!!
در این قسمت، نوشته‌ای مختصر در اثبات درستی سند زیارت عاشورا آورده شده است.
متن حاضر، ترجمه‌ی نامه‌نگاری میان یکی از اهالی شهر تبریز با آیة‌الله سید موسی شبیری زنجانی، مرجع‌تقلید و رجال‌شناس متبحر معاصر، است. اصل متن در فصلنامه‌ی سفینه، سال چهارم، شماره‌ی ۱۴، به چاپ رسیده و ترجمه‌ی آن با اندکی تغییر توسط پایگاه اینترنتی تراث (www.toraath.com) صورت گرفته است.
باسمه تعالی
مرجع عالیقدر دینی، آیة‌الله‌العظمی سید موسی شبیری زنجانی دام ظله. بعد از عرض سلام و تحیت، نظر جناب‌عالی درخصوص مدارک زیارت عاشورا از جهت صحت و سقم سند آن چیست؟ این سؤال به‌خاطر رفع شبهه‌ی ایجاد شده برای بعضی از مؤمنین است.
و السلام علیکم و رحمة الله و برکاته
۱۰/۱/۸۶
پاسخ:
باسمه تعالی
تأییدات غیبی که از طرق معتبر درباره‌ی زیارت عاشورا رسیده، به خودی خود بر اعتبار این زیارت شریفه دلالت دارد. همچنین سند ذکرشده در کتاب مصباح‌المتجهد [اثر شیخ طوسی] در خصوص این زیارت صحیح است.
توضیح این‌که در مصباح‌المتهجد بعد از نقل زیارت سیدالشهداء علیه‌السلام که راوی آن علقمه است، چنین آمده:
«محمد بن خالد طیالسی، از سیف بن عمیرة نقل‌کرده که همراه صفوان بن مهران جمّال و جمعی از اصحاب به‌سوی نجف رفتیم. وقتی که از زیارت فارغ شدیم، صفوان روی خود را به سمت ناحیه‌ی اباعبدالله علیه‌السلام [= کربلا] برگرداند و به ما گفت: از این مکان (نزد سر مبارک امیرالمؤمنین)، امام حسین علیه-السلام را زیارت کنید که امام صادق علیه‌السلام از اینجا به آن حضرت اشاره کردند درحالی‌که من در خدمت‌شان بودم.
راوی گفت: پس صفوان همان زیارتی را که علقمة بن محمد حضرمی از امام باقر علیه‌السلام در روز عاشورا نقل کرده خواند....»
ظاهر این عبارت این است که امام صادق علیه‌السلام به‌سمت مرقد مطهر امام حسین علیه‌السلام با همان زیارتی که علقمه از امام باقر علیه‌السلام نقل کرده اشاره فرمود و به این زیارت ایشان را خطاب کرد.
در این طریق سند، در وثاقت سیف بن عمیرة و صفوان بن مهران حرفی نیست. سخن تنها در دو مسأله است:
یکی از مسیر سند [از شیخ طوسی] تا محمد بن خالد طیالسی، و دیگری در وثاقت خود محمد بن خالد.
در اثبات اعتبار وثاقت راویان این روایت تا محمد بن خالد طیالسی دو رویکرد وجود دارد:
رویکرد اول: ظاهر عبارت «محمد بن خالد روایت کرد.» (رَوی محمد بن خالد) در مقابل «از محمد بن خالد نقل‌شد.» (رُوِیَ عن محمد بن خالد)، درستی نسبت روایت به محمد بن خالد طیالسی را نزد شیخ طوسی ثابت می‌کند و این مسأله در اعتبار سند روایت از این جهت کافی است.
رویکرد دوم: ظاهر این است که حدیث مذکور از کتاب محمد بن خالد طیالسی است. شیخ طوسی کتابی را به محمد بن خالد در فهرست خود نسبت داده و آن کتاب را از طریق حسین بن عبیدالله غضایری از احمد بن محمد بن یحیی عطار از پدرش از محمد بن علی بن محبوب از او (محمد بن خالد طیالسی) روایت کرده است.
و همه‌ی این افراد از بزرگان و معتمدین امامیه هستند.
و اما احمد بن محمد بن یحیی عطار، از مشایخ اجازه است و مشایخ اجازه بر اساس تحقیق از توثیق بی‌نیازند.
کلام در وثاقت محمد بن خالد طیالسی باقی ماند که امور زیر به این مسأله اشاره دارند:
اول: روایت محمد بن علی محبوب ـ که از بزرگان شیعه است ـ که از محمد بن خالد نوشته و این بر اعتماد او بر طیالسی دلالت دارد؛
دوم: قرارگرفتن طیالسی در طریق نقل ثقات (معتمدان) از کتب اصحاب (اصول). از آن‌ها سیف بن عمیرة و محمد بن معروف را می‌توان نام برد. کتاب این‌دو را محمد بن جعفر رزاز ـ که از بزرگان مشایخ معتمد شیعه است ـ از محمد بن خالد طیالسی از آن‌دو نقل کرده و این مسأله هم دلیل اعتماد رزاز به طیالسی است.
یکی دیگر از اصول، اصل رزیق بن زبیر است که عبدالله بن جعفر حمیری از محمد بن خالد طیالسی از او نقل کرده‌اند. همچنین حمید بن زیاد ـ که شیخ طوسی و نجاشی علی‌رغم واقفی‌بودنش او را توثیق کرده‌اند ـ از محمد بن خالد طیالسی اصول بسیاری روایت کرده است؛
سوم: این‌که بسیاری از ثقات از اصحاب علاوه بر آنچه ذکرش گذشت، از او روایت نقل کرده‌اند. مانند سعد بن عبدالله، سلمة بن خطاب که وثاقت او نیز اثبات شده است، پسر طیالسی (عبدالله بن محمد بن خالد)، علی بن ابراهیم، علی بن سلیمان الزراری، محمد بن حسن صفار، محمد بن حسین (همان محمد بن حسین بن ابی‌الخطاب)، و معاویة بن حکیم.
این مسائل از قوی‌ترین نشانه‌ها بر وثاقت محمد بن خالد طیالسی هستند و هیچ مذمت حتی از ابن-غضایری که مذمت بسیاری از ثقات اشتباهاً از او نقل می‌شود، از وی نیامده است. پس هیچ کلامی در وثاقت محمد بن خالد طیالسی باقی نمی‌ماند. بنابراین؛ معلوم شد که این طریق برای زیارت عاشورا صحیح است.
موسی حسینی (شبیری) زنجانی
۱۴۲۸/۱/۲۰
تراث
