معنای «ثارالله» چیست و چرا به امام...

معنای «ثارالله» چیست و چرا به امام حسین ثار الله می‌گویند؟

«ثار» از ریشه «ثَأر» و «ثُؤرة» به معنای انتقام و خونخواهی و نیز به معنای خون آمده است.(۱)

برای «ثارالله» بودن امام حسین معانی و وجوه مختلفی ذکر شده که هر یک تفسیر خاص خود را می‏طلبد. در مجموع به این معنا است که: خداوند، ولیّ دم آن حضرت است و خود او خون آن بزرگوار را از دشمنانش طلب می‏کند؛ چرا که ریختن خون سیدالشهدا در کربلا، تجاوز به حریم و حرمت الهی و طرف شدن با خداوند است. به طور کلی از آن جهت که اهل بیت(علیه السلام) «آل الله» هستند، شهادت این امامان، ریخته شدن خونِ متعلق به خداوند است.(۲)توضیح این که:ثار به معنای مطلق دم و خون نیست، بلکه به آن خونی گفته می‌شود که قابل قصاص باشد و مورد خون خواهی قرار گیرد و اضافه شدن آن به خدا (ثارالله) بر این اساس است که ولی حقیقی امام حسین خدا است و مطالبه خون حسین،مخصوص اوست(که توسط اولیای خدا محقق می‌شود).(۳)

اگر چه این واژه در قرآن نیامده است؛ لیکن می‏توان آن را با آیات قرآنی این گونه توجیه نمود. خداوند می‏فرماید: «من قتل مظلومًا فقد جعلنا لولیه‏سلطَنًا(۳)«آن کس که مظلوم کشته شده، برای ولی‏اش سلطه (و حق قصاص) قرار دادیم».

هر کسی (صرف نظر از مسلک و مذهبش)، اگر مظلومانه کشته شود، اولیای دم او، حق خون‏خواهی دارند و از آن جا که اهل بیت(علیه السلام) - به ویژه امام حسین(علیه السلام) - مظلومانه و در راه ایمان و حق و خداوند کشته شده‏اند و جان به جان آفرین تسلیم کرده‏اند، در واقع «ولیّ دم» و خون خواه آنان، خود خداوند است.

بنابراین «ثارالله» به این معنا است که خون بهای امام حسین(علیه السلام)، متعلق به خدا است و او کسی است که خون بهای امام حسین(علیه السلام) را خواهد گرفت. این واژه حاکی از شدت همبستگی و پیوند سیدالشهدا(علیه السلام) با خداوند است که شهادتش همچون ریخته شدن خونی از قبیله خدا می‏ماند که جز با انتقام‏گیری و خون‏خواهی خدا، تقاص نخواهد شد.(۴)

اگر «ثار» به معنای خون باشد، قطعاً مراد از «ثارالله» معنای حقیقی نیست؛ بلکه یک نوع تشبیه، کنایه و مجاز است. چون مسلّم است که خدا موجودی مادی نیست تا دارای جسم و خون باشد؛ پس این تعبیر از باب تشبیه معقول به محسوس است؛ یعنی، همان گونه که نقش خون در بدن آدمی نقش حیاتی است، وجود مقدس امام حسین(علیه السلام) نسبت به دین خدا چنین نقشی دارد و احیای اسلام با نهضت عاشورا بوده است.

شاید بتوان در این باره با نگاه عرفانی مستند به روایات نیز به نتیجه‏ای نورانی دست یافت. از امام علی(علیه السلام) نیز به «اسدالله الغالب» و «یدالله» تعبیر شده است و در حدیث «قرب نوافل» از پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) روایت شده است که خداوند فرمود:

«ما تحبب الی عبدی بشی‏ء احب الیّ مما افترضته علیه و انه لیتحبب الیّ بالنافله حتی احبه فاذا احببته کنت سمعه الذی یسمع به و بصره الذی یبصر به و لسانه الذی ینطق به و یده التی یبطش بها و رجله التی یمشی بها اذا دعانی احببته و اذا سألتنی اعطیته»؛(۵)

«بنده من به چیزی دوست داشتنی تر از واجبات، نزد من اظهار دوستی نمی‏کند و همانا او با نوافل نیز به سوی من اظهار دوستی می‏کند. آن گاه که او را دوست بدارم گوش او می‏شوم که با آن می‏شنود و دیده او می‏شوم که با آن می‏بیند و زبان او می‏شوم که با آن سخن می‏گوید و دست او می‏شوم که با آن ضربه می‏زند و پای او می‏شوم که با آن راه می‏رود. اگر به درگاه من دعا کند، او را دوست خواهم داشت و اگر از من درخواست کند به او عطا می‌کنم».

از این روایت به خوبی آشکار می‏شود که اولیای خداوند، «خلیفه» او بر روی زمین و مظهر افعال الهی‏اند. خداوند جسم نیست، اما آن چه را که اراده می‏کند انجام بدهد، از طریق دست اولیای خود به ظهور می‏رساند و کمکی را که می‏خواهد به سوی بنده‏ای بفرستد، با پای اولیای خود می‏رساند. و خونی را که می‏خواهد از سوی خود برای احیای دین خودش ریخته شود، از طریق شهادت اولیای خودش ظاهر می‏سازد. از این رو همان طور که دست امام علی(علیه السلام) دست قدرت خدا و «یدالله» است؛ خون امام حسین(علیه السلام) نیز خون خدا و «ثارالله» است.

از این رو در زیارت عاشورا می‏خوانیم: «السلام علیک یا ثار الله و ابن ثاره والو تر الموتور»؛ «سلام بر تو ای خون خدا و فرزند خون او! سلام بر تو ای یگانه دوران!» نیز در زیارتی دیگر می‌خوانیم: «و انک ثار الله فی الأرض و الدم الذی‏ لا یدرک ثاره أحد من أهل الأرض و لا یدرکه الا الله وحده».(۶)

همان گونه که نقش خون در بدن آدمی نقش حیاتی است و بود و نبودش، مرگ و زندگی او را رقم می‏زند، وجود مقدّس امام علی و امام حسین(علیه السلام) نزد خدا و در دین او چنین نقشی دارند که اگر آن حضرت نبود، اسلام نبود و اگر حسین(علیه السلام) نبود، اسلام و تشیّع نبود.

آری! تا یاد و نام سیّدالشّهدا(علیه السلام) زنده و بر سر زبان‏ها است، تا عشق حسین(علیه السلام) در دل‏ها می‏تپد، تا آتش محبت و ولایت او در قلوب انسان‏ها مشتعل است، تا فریاد «یا حسین» بر بلندای آسمان‏ها و زمین طنین انداز است؛ نام و یاد خدا زنده و پایدار است؛ چون او همه هستی خود را در راه خدا انفاق و ایثار کرد، سیمای ننگین ریاکاران و تحریف‏گران زمان را آشکار نمود و نقاب از چهره زشت آنان برداشت و اسلام ناب نبوی و علوی را بر مردم نمایاند. خون او شرافت «ثارالله» را گرفت.

۱).ر.ک: الطریحی، مجمع البحرین، ج ۱، ص ۲۳۷، معین، محمد، فرهنگ فارسی، ج ۱، ص ۱۱۸۵، مفردات راغب، ص ۸۱.
۲) محدثی، جواد، درسهایی از زیارات عاشورا، ص ۱۴، عزیزی تهرانی، اصغر؛ شرح زیارت عاشورا، ص ۳۵.
»؛ اسراء (۱۷)، آیه ۳۳.
۳) حاج میرزا ابوالفضل تهرانی، شفاء الصدور فی شرح زیارةالعاشور،ج۱،ص۲۲۸-۲۲۹.
۴).ر.ک. فرهنگ عاشورا، واژه «ثار».
۵) محاسن برقی، ج ۱، ص ۲۹۱.
۶) ترجمه کامل الزیارات، ص ۶۸۳، زیارت ۱۶.

به نقل از واحد پاسخ به سوالات پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی