ما شیعیان برای عبادت خداوند، بر مهر سجده می‌کنیم. نه آنکه خودِ مهر را مورد پرستش قرار دهیم. آیا اهل سنت وقتی که پیشانی خود را بر سنگ مسجدالحرام و یا روی فرش مساجد می‌گذارند، سنگ و فرش را می‌پرستند؟!
ما سجده بر خوردنی‌ها و پوشیدنی‌ها را باطل میدانیم. یکی از دلایل آن، فرمایش امام صادق علیه‌السّلام به هشام بن حکم می‌باشد.
«السُّجُودُ لا یَجُوزُ إِلاّ عَلَی الأَرْضِ أَوْ مَا أَنْبَتَتِ الأَرْضُ إِلاّ مَا أُکِلَ أَوْ لُبِسَ»
«سجده جایز نیست مگر بر زمین و آنچه از زمین می‌روید، جز خوردنی‌ها و پوشیدنی‌ها.»
هشام می‌گوید: سپس به آن حضرت گفتم: فدایت گردم، علّت آن چیست؟ ایشان فرمود:
«چون سجده، خضوع برای خداوند عزّوجلّ است. پس شایسته نیست بر خوردنی‌ها و پوشیدنی‌ها صورت پذیرد؛ زیرا دنیا پرستان، بنده‌ی خوراک و پوشاک اند، در حالی که سجده کننده به هنگام سجده، در حال پرستش خدای عزّوجلّ است و سزاوار نیست پیشانی خود را بر آنچه که معبود دنیا‌پرستان و شیفتگان دنیاست، قرار دهد. سجده بر زمین، برتر است. چرا که آن به تواضع و خضوع در برابر خداوند نزدیک‌تر و شایسته‌تر است.»
(من لا‌یحضره الفقیه ۱/۲۷۲، علل الشرایع ۲/۳۴۱، تهذیب الاحکام ۲/۲۳۴)
در حدیث دیگری از امام صادق علیه‌السّلام در مورد سجده بر حصیر می‌پرسند. آن حضرت می‌فرمایند:
«اشکال ندارد. ولی من دوست دارم که بر زمین سجده شود، زیرا رسول خدا صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله دوست داشت که پیشانی خود را بر زمین قرار دهد، و من برای تو آن چیزی را دوست دارم که رسول خدا صلّی‌اللّه‌علیه و‌آله دوست داشت.»
(تهذیب الاحکام ۲/۳۱۱، وسایلالشیعة ۵/۳۶۸)
* * *
سیره و سنّت پیامبر اکرم صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم حاکی از آن است که ایشان هم بر خاک سجده می‌نمودند، هم بر روییدنی‌هایی مانند حصیر. و ما شیعیان نیز دقیقاً سنّت پیامبر را عمل نموده و بر آن اعتقاد داریم. نمونه‌هایی از سیره‌ی پیامبر اکرم صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله از مدارک و کتب عامه (اهل سنّت) عبارتند از:
۱ - پیامبر اکرم صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله فرمودند:
«جُعِلَتْ لِیَ الْأَرْضُ مَسْجِداً وَ طَهُوراً»
« زمین برای من، سجده‌گاه و مایهی پاکیزگی قرار داده شده است»
(صحیح بخاری ۱/۸۶، ۱/۱۱۳، صحیح مسلم ۱/۳۷۱، مسند احمد ۱/۲۵۰، ۱/۳۰۱ و...)
۲- پیامبر اکرم صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله به همسرشان امّ سلمه فرمودند:
«تَرِّب وَجهَکَ لِلّهِ.»
«رخسار خود را برای خدا، بر خاک بگذار.»
(مسند أحمد ۶/۳۰۱)
۳- عایشه و امّ سلمه، و گروه بسیاری از محدّثان عامه چنین روایت کردهاند:
«کان رسول اللّه صلّی‌اللّه‌علیه[و‌آله] یصلّی علی الخُمرة.»
«پیامبر خدا، بر خُمره (نوعی حصیر) سجده می‌نمودند.»
(صحیح بخاری ۱/۱۰۰، سنن ترمذی ۱/۳۰۷، المعجم الکبیر ۱۱/۲۳۸، مسند أحمد ۱/۲۶۹، ۱/۳۰۹، ۲/۹۹، و...)
۴- گفتار و رفتار صحابه و تابعان پیامبر نیز گویای سنّت آن حضرت است. جابر بن عبداللّه انصاری می‌گوید:
«کنت أصلّی مع النبی صلّی‌اللّه‌علیه[و‌آله]و‌سلّم الظهر فآخذ قبضة من الحصی فاجعلها فی کفّی ثم أحولها إلی الکف الأخری حتی تبرد ثم أضعها لجبینی حتی أسجد من شدّة الحرّ.»
«با پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله نماز ظهر می‌گزاردم، مشتی سنگریزه برگرفته، و در کف دست خود نگه می‌داشتم. سپس آنها را در کف دیگر می‌ریختم که خنک شوند، تا به خاطر شدّت گرما، برای سجده پیشانی خود را بر آنها بگذارم.»
(سنن البیهقی ۱/۴۳۹ عن جابر، ۲/۱۰۵-۱۰۶ عن جابر و أنس، النسایی ۲/۴۰۲، ابوداود ۱/۱۱۰، مسند احمد ۳/۳۲۷)
سپس بیهقی می‌افزاید: اگر سجده بر لباسی که بر تن داشت جایز بود، این کار از خنک کردن سنگریزهها در کف دستان و قرار دادن آنها برای سجده، آسان‌تر می‌بود.
* * *
* استفتایات
سؤال: به زائران سفارش شده در نمازهای جماعت اهل سنت از مهر استفاده نکنند، ولی متأسفانه مشاهده شده در هتل‌ها یا در مساجد عادی و در مسیر راه نیز برخی زائران بدون مهر یا حصیر یا چیزی که سجده بر آن صحیح است، نماز می‌خوانند، آیا نمازشان صحیح است؟
حضرت آیت الله خامنه‌ای: جایی که انسان باید تقیه کند می‌تواند بر فرش و مانند آن سجده نماید، ولی اگر در همان محل بتواند به طوری که به زحمت نیافتد بر حصیر یا سنگ و امثال آن سجده کند، بنا بر احتیاط واجب باید بر این اشیاء سجده نماید.
حضرت آیت الله فاضل لنکرانی: خیر، در غیر موضع تقیه باید بر مهر و سنگ و امثال ذلک سجده کرد.
حضرت آیت الله صافی گلپایگانی: در فرض سؤال نماز صحیح نیست.
حضرت آیت الله تبریزی: چنانچه مورد تقیه مداراتی نبوده باشد باید بر چیزی که سجده بر آن صحیح است، سجده کند.
حضرت آیت الله مکارم شیرازی: در مکان‌هایی که استفاده از مهر و مانند آن مشکلی ندارد، سجده بر فرش جایز نیست.
حضرت آیت الله بهجت: خیر باطل است.
حضرت آیت الله سیستانی: اگر تقیه مداراتی آن را اقتضا نکند، صحیح نیست.
* شرافت و ارزش سجده بر تربت حضرت سیدالشهداء علیه‌السلام
امام صادق علیه‌السّلام فرمودند:
«السُّجُودُ عَلَی تُرْبَةِ الْحُسَیْنِ علیه‌السّلام یَخْرِقُ الْحُجُبَ السَّبْعَ.»
«سجده بر تربت حسین علیه‌السّلام حجاب‌های هفتگانه را بر طرف می‌کند.»
(بحارالأنوار ۸۲/۱۵۳ به نقل از مصباح‌المتهجّد)
امام صادق علیه‌السّلام فرمودند:
«السُّجُودُ عَلَی طِینِ قَبْرِ الْحُسَیْنِ علیه‌السّلام یُنَوِّرُ إِلَی الْأَرَضِینَ السَّبْعَةِ وَ مَنْ کَانَتْ مَعَهُ سُبْحَةٌ مِنْ طِینِ قَبْرِ الْحُسَیْنِ علیه‌السّلام کُتِبَ مُسَبِّحاً وَ إِنْ لَمْ یُسَبِّحْ بِهَا.»
«سجده بر خاک قبر امام حسین علیه‌السّلام (سجده کننده را) تا زمین هفتم نورانی میسازد (یا نوری میبخشد که فروغ آن تا به زمین هفتم می‌رسد). و هر کس تسبیحی از خاک قبر امام حسین علیه‌السّلام با خود داشته باشد نام او را در شمار تسبیح‌گویان مینویسند، هر چند با آن ذکری نگویند و تسبیحی نکند.»
(وسایلالشیعة ۵/۳۶۶)
* * *
* طواف به نیابت از حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها و سایر معصومین علیهم‌‌السّلام
موسی بن قاسم می‌گوید: به امام جواد علیه‌السّلام گفتم: میخواستم به نیابت از شما و پدرتان طواف کنم. به من گفته شد که از طرف اوصیا نمی‌توان طواف به جای آورد. (حضرت) فرمودند: نه، هر مقدار که می‌توانی، طواف کن که جایز است. سپس سه سال بعد به ایشان عرضه داشتم: من برای طواف از طرف شما و پدرتان، از شما اجازه گرفته بودم و شما به من اجازه فرمودید. من هم از جانب شما (و پدرتان) آن مقدار که خدا توفیق داد، طواف کردم. سپس چیزی به دلم افتاد، من هم به آن عمل نمودم. (امام جواد علیه‌السّلام) فرمودند: آن چه بود؟ گفتم: یک روز به نیابت از رسول خدا صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله طواف کردم. امام جواد علیه‌السّلام (بی‌درنگ) سه بار فرمودند: صلوات خدا بر رسول خدا باد! گفتم: روز دوم به نیابت از امیرالمؤمنین علیه‌السّلام طواف کردم و روز سوم به نیابت از امام حسن علیه‌السّلام و روز چهارم از طرف امام حسین علیه‌السّلام و روز پنجم از طرف از امام سجاد علیه‌السّلام و روز ششم به نیابت از امام باقر علیه‌السّلام و روز هفتم به نیابت امام صادق علیه‌السّلام و روز هشتم به نیابت از جدّ شما، موسی بن جعفر علیهما‌‌السّلام و روز نهم به نیابت از پدرتان امام رضا علیه‌السّلام، و روز دهم به نیابت از شما، ای سرورم، طواف نمودم. و ایشان همان کسانی هستند که من به ولایت آنان، خدا را دین‌داری می‌نمایم. (امام جواد علیه‌السّلام) فرمودند: در این صورت، به خدا قسم، خدا را به آن دینی بندگی میکنی که خداوند، از بندگان، غیر آن را نمیپذیرد. عرض کردم: گاه میشد که به نیابت از مادرتان، فاطمه سلام‌الله‌علیها، طواف میکردم و گاه میشد که طواف نمیکردم. حضرت فرمودند: بر این (عمل) بیافزا که (طواف به نیابت از مادرم، فاطمه سلام‌الله‌علیها) برترین کاری است که انجام داده‌ای؛ إن شاء اللّه.
(کافی ۴/۳۱۴ ح۲)
//
مهدی صدقی
